Η ε­πι­μή­κυν­ση διευ­κο­λύ­νει τη βα­θύ­τε­ρη ε­σω­τε­ρι­κή υ­πο­τί­μη­ση

Η ε­πι­μή­κυν­ση διευ­κο­λύ­νει τη βα­θύ­τε­ρη ε­σω­τε­ρι­κή υ­πο­τί­μη­ση

Συνέντευξη στην εφημερίδα Εποχή, Κυριακή, 30 Σεπτεμβρίου 2012

Η τα­κτι­κή μα­στί­γιο και κα­ρό­το, και πά­λι μα­στί­γιο δεν ε­φαρ­μό­ζε­ται πια μο­νά­χα στην «ει­δι­κή πε­ρί­πτω­ση» της Ελλά­δας. Η Ισπα­νία, αλ­λά και η Πορ­το­γα­λία, α­κό­μα και η Ιτα­λία α­ντι­με­τω­πί­ζουν πια, με α­πρό­βλε­πτες συ­νέ­πειες, τα «μπρος πί­σω» του Βε­ρο­λί­νου και των προ­θύ­μων συμ­μά­χων του. Τι ση­μαί­νουν ό­λα αυ­τά και πώς ε­πη­ρεά­ζουν τις ε­ξε­λί­ξεις στη χώ­ρα μας εν ό­ψει του νέ­ου πα­κέ­του α­ντι­λαϊκών και υ­φε­σια­κών μέ­τρων, αλ­λά και του «σω­τή­ριου» αι­τή­μα­τος για ε­πι­μή­κυν­ση;

Tη συ­νέ­ντευ­ξη πή­ρε ο Παύ­λος Κλαυ­δια­νός

Οι ε­ξε­λί­ξεις στην ΕΕ α­να­τρέ­πουν, ου­σια­στι­κά, τα βή­μα­τα που θεω­ρή­θη­κε ή προ­βλή­θη­κε ό­τι έ­γι­ναν τους τε­λευ­ταίους μή­νες για την α­ντι­με­τώ­πι­ση της κρί­σης στην ευ­ρω­ζώ­νη. Εννοού­με την α­πό­φα­ση πε­ρί κε­φα­λαιο­ποίη­σης των τρα­πε­ζών (που α­πέ­σπα­σε ο Μό­ντι) και την α­γο­ρά ο­μο­λό­γων (που ει­ση­γή­θη­κε ο Ντρά­γκι). Η συ­νά­ντη­ση Μέρ­κελ – Λα­γκάρ­ντ, η υ­πα­να­χώ­ρη­ση της Γερ­μα­νίας και των δο­ρυ­φό­ρων της στο θέ­μα της Ισπα­νίας εί­ναι σο­βα­ρές ε­ξε­λί­ξεις, ε­πι­τεί­νουν την α­στά­θεια. Τι ση­μαί­νουν ό­λα αυ­τά, πού βρι­σκό­μα­στε;

Οι α­πο­φά­σεις της Ε­ΚΤ εί­ναι α­πο­τέ­λε­σμα της στρα­τη­γι­κής να με­τα­τί­θε­νται α­πό τα κρά­τη-μέ­λη δη­μο­σιο­νο­μι­κές α­πο­φά­σεις σε αυ­τήν, για λό­γους που έ­χουν να κά­νουν με την στρα­τη­γι­κή δια­χεί­ρι­σης της κρί­σης του 2008. Οι πρό­σφα­τες α­πο­φά­σεις της συ­νά­δουν με την α­ντί­λη­ψη του ΔΝΤ για μια α­να­θεώ­ρη­ση της ευ­ρω­παϊκής στρα­τη­γι­κής η ο­ποία έ­χει βρεί και συμ­μά­χους στο «Νό­το». Η α­ντί­λη­ψη του ΔΝΤ εί­ναι ό­τι θα πρέ­πει να δο­θούν πε­ρισ­σό­τε­ροι βαθ­μοί ε­λευ­θε­ρίας στις κυ­βερ­νή­σεις των κρα­τών – με­λών, ώ­στε να ε­φαρ­μό­σουν μεν την νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη στρα­τη­γι­κή με­τάλ­λα­ξης του ευ­ρω­παϊκού «κοι­νω­νι­κού υ­πο­δείγ­μα­τος», με την α­να­γκαία κάμ­ψη των ρυθ­μών με­γέ­θυν­σης ή και την ύ­φε­ση που συ­νο­δεύει αυ­τήν την στρα­τη­γι­κή, αλ­λά σε με­γα­λύ­τε­ρο βά­θος χρό­νου, χω­ρίς να ο­δη­γεί σε κα­τα­στά­σεις οι­κο­νο­μι­κής ύ­φε­σης τύ­που Ελλά­δας. Αυ­τή η α­να­θεώ­ρη­ση εί­ναι εν μέ­ρει ε­πι­βε­βλη­μέ­νη α­πό το μέ­γε­θος των χρη­μα­το­δο­τι­κών α­να­γκών της Ιτα­λίας και της Ισπα­νίας (και της ί­διας της Γαλ­λίας). Αυ­τή η α­ντί­λη­ψη συ­νε­πά­γε­ται ό­τι η Γερ­μα­νία και τα άλ­λα κρά­τη με ΑΑΑ πι­στο­λη­πτι­κή ι­κα­νό­τη­τα και πλε­ο­νά­σμα­τα θα ε­πω­μι­στούν πο­λύ με­γα­λύ­τε­ρα βά­ρη, ε­νώ συγ­χρό­νως θα δο­θεί η δυ­να­τό­τη­τα στα υ­πό­λοι­πα κρά­τη μέ­λη να μη κά­νουν σύ­ντο­μα τις α­να­γκαίες με­ταρ­ρυθ­μί­σεις που α­παι­τού­νται ώ­στε να τε­θεί σε λει­τουρ­γία το δη­μο­σιο­νο­μι­κό σύμ­φω­νο. Εν ο­λί­γοις, κα­λού­νται οι Γερ­μα­νοί να ο­δη­γη­θούν και αυ­τοί σε μέ­τρα προ­σαρ­μο­γής, χω­ρίς να έ­χουν αυ­τό το ο­ποίο θεω­ρούν δί­καιο α­ντάλ­λαγ­μα. Πρό­κει­ται για μυω­πι­κή α­ντί­λη­ψη, ό­πως έ­χου­με ε­πι­ση­μά­νει α­πό το 2009 που α­πο­φα­σί­στη­κε αυ­τή η στρα­τη­γι­κή, αν έ­χου­με κρι­τή­ριο τα ζη­τή­μα­τα χρη­μα­το­δό­τη­σης. Ωστό­σο, συγ­χρό­νως πρό­κει­ται για α­να­γκαία στρα­τη­γι­κή, η ο­ποία ε­πι­τα­χύ­νει και εμ­βα­θύ­νει το νε­ο­φι­λευ­θε­ρι­σμό και ως εκ τού­του εί­ναι στρα­τη­γι­κή φω­τιάς με ό­λες τις ε­ντά­σεις που έ­χει και ε­πι­φέ­ρει μια τέ­τοια - ει­δι­κά εν ό­ψει της Συ­νό­δου Κο­ρυ­φής και της συ­νει­δη­το­ποίη­σης ό­τι πλέ­ον α­πο­μο­νώ­νε­ται και ε­ντός Ευ­ρώ­πης. Εν κα­τα­κλεί­δι, η πο­λι­τι­κή ε­λί­τ, εκ­προ­σω­πώ­ντας τα μα­κρο­πρό­θε­σμα συμ­φέ­ρο­ντα του κε­φα­λαίου, κά­νει έ­ναν πό­λε­μο ε­να­ντίον των κοι­νω­νιών της Ευ­ρώ­πης και αυ­τό ο­δη­γεί και σε ε­πι­μέ­ρους συ­γκρού­σεις. Σε σχέ­ση με την Ισπα­νία. Με βά­ση την προ­η­γού­με­νη α­νά­λυ­ση η δή­λω­ση της Γερ­μα­νίας και των δο­ρυ­φό­ρων της ό­τι τα 100 δισ. θα προ­στε­θούν στο δη­μό­σιο χρέ­ος της Ισπα­νίας – α­νε­βά­ζο­ντάς το κο­ντά στο 100% του Α­ΕΠ κα­θί­στα­ται κα­τα­νο­η­τή. Στην Ισπα­νία οι ε­ξε­λί­ξεις θέ­τουν σε δο­κι­μα­σία το σχέ­διο Ρα­χόι για την ε­πι­βο­λή «μνη­μο­νίου» λι­τό­τη­τας χω­ρίς Μνη­μό­νιο. Τί­θε­ται θέ­μα θε­σμι­κής στα­θε­ρό­τη­τας λό­γω των αι­τη­μά­των αυ­το­νο­μίας που υ­φέρ­πουν και πρό­κει­ται για μία α­κό­μη πε­ρί­πτω­ση που η πο­λι­τι­κή στα­θε­ρό­τη­τα ε­νός κρά­τους-μέ­λους δε συμ­βα­δί­ζει με τις α­νά­γκες της προω­θού­με­νης δη­μο­σιο­νο­μι­κής και τρα­πε­ζι­κής ε­νο­ποίη­σης.

Συ­ζη­τώ­ντας για την ε­πι­μή­κυν­ση ό­σον α­φο­ρά το ελ­λη­νι­κό πρό­γραμ­μα, φθά­σα­με βαθ­μιαία στο πραγ­μα­τι­κό ζή­τη­μα που κρυ­βό­ταν ε­πι­με­λώς, ό­τι δη­λα­δή αυ­τό εί­ναι με­τέω­ρο. Μι­λούν για νέο «σχέ­διο σω­τη­ρίας», χρη­μα­το­δο­τι­κό κε­νό και ποιος (δεν) θα το κα­λύ­ψει κ.λπ. Εν τω με­τα­ξύ, δια­πραγ­μα­τεύο­νται η κυ­βέρ­νη­ση με την τρόι­κα το σχέ­διο για 2013-2014. Πώς συμ­βι­βά­ζο­νται ό­λα αυ­τά;

Το ελ­λη­νι­κό πρό­γραμ­μα έ­χει δύο ά­ξο­νες. Εν συ­ντο­μία: τα ελ­λείμ­μα­τα και τη με­τα­στρο­φή της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μίας σε πιο ε­ξω­στρε­φή μέ­σω της υ­πο­τί­μη­σης της ερ­γα­σίας. Λό­γω του πο­λε­μι­κού του, α­πέ­να­ντι στην κοι­νω­νία, χα­ρα­κτή­ρα ε­πι­φέ­ρει ύ­φε­ση η ο­ποία φτιά­χνει το γνω­στό πλέ­ον σπι­ράλ χρέ­ους-ελ­λειμ­μά­των και ύ­φε­σης. Αυ­τό ση­μαί­νει ό­τι το ελ­λη­νι­κό πρό­γραμ­μα, ό­πως και κά­θε α­ντί­στοι­χο ευ­ρω­παϊκό πρό­γραμ­μα προϋπο­θέ­τει την κά­λυ­ψη των χρη­μα­το­δο­τι­κών κε­νών του δη­μό­σιου το­μέα εί­τε με μείω­ση των κοι­νω­νι­κών δα­πα­νών εί­τε με κού­ρε­μα αυ­ξά­νε­ται εί­τε με ι­διω­τι­κο­ποιή­σεις εί­τε με ε­ξω­τε­ρι­κή χρη­μα­το­δό­τη­ση (ε­φό­σον ο πλη­θω­ρι­σμός δεν, η με­γέ­θυν­ση εί­ναι α­ντι­φα­τι­κή με το χρό­νο που διαρ­κούν τα προ­γράμ­μα­τα λι­τό­τη­τας και τα ε­πι­τό­κια δα­νει­σμού α­πό τις α­γο­ρές για την α­να­χρη­μα­το­δό­τη­ση των χρεών αυ­ξά­νουν). Το χρη­μα­το­δο­τι­κό κε­νό εί­χε δια­πι­στω­θεί α­πό την προ­η­γού­με­νη α­ξιο­λό­γη­ση της τρόι­κας, εμ­φα­νι­ζό­ταν στους υ­πο­λο­γι­σμούς του ΔΝΤ. Από τη στιγ­μή που δια­πι­στώ­θη­κε ύ­φε­ση με­γα­λύ­τε­ρη α­π’ ό,τι α­να­με­νό­ταν τό­τε και τα έ­σο­δα των ι­διω­τι­κο­ποιή­σεων α­πο­δείχ­θη­κε ό­τι θα εί­ναι πιο λί­γα α­πό τα υ­πο­λο­γι­ζό­με­να, οι ό­ποιες προ­σπά­θειες μείω­σης του ελ­λείμ­μα­τος α­πλά συ­γκρα­τούν το διαρ­κώς αυ­ξα­νό­με­νο χρη­μα­το­δο­τι­κό κε­νό. Τα μέ­τρα τα ο­ποία λαμ­βά­νο­νται αυ­τές τις η­μέ­ρες, ο­δη­γούν σε ύ­φε­ση του­λά­χι­στον 7% για το 2013 χω­ρίς πρό­σθε­τη χρη­μα­το­δό­τη­ση (πρό­κει­ται για πο­λύ αι­σιό­δο­ξη ε­κτί­μη­ση) και α­προσ­διό­ρι­στη α­κό­μη για το 2014. Επο­μέ­νως οι χρη­μα­το­δο­τι­κές α­νά­γκες αυ­ξά­νουν. Με άλ­λα λό­για, το πρό­βλη­μα του με­τέω­ρου του προ­γράμ­μα­τος ή­ταν γνω­στό, αλ­λά λυ­νό­ταν δια της αρ­χής της με­τά­θε­σης. Με τον ί­διο τρό­πο θα λυ­θεί και τώ­ρα. Η ε­πι­μή­κυν­ση του προ­γράμ­μα­τος συ­νε­πά­γε­ται με­γα­λύ­τε­ρο χρη­μα­το­δο­τι­κό κε­νό, κυ­ρίως λό­γω της ύ­φε­σης, που προ­κα­λεί το ό­λο πρό­γραμ­μα.

Η ε­πι­μή­κυν­ση έ­χει α­πορ­ρι­φθεί α­πό τον ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ ως λύ­ση. Τι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ζη­τά­ει η κυ­βέρ­νη­ση με τον ό­ρο «ε­πι­μή­κυν­ση»; Για­τί πό­τε λέει ό­τι δεν θα χρεια­σθούν πρό­σθε­τη χρη­μα­το­δό­τη­ση (Σα­μα­ράς), πό­τε α­να­φέ­ρο­νται και τα πο­σά (Στουρ­νά­ρας). Ποιο το σκε­πτι­κό της δι­κής μας ε­να­ντίω­σης;

Η ε­πι­μή­κυν­ση «α­πα­λύ­νει» μό­νο την ε­φαρ­μο­γή και την κα­τα­νέ­μει σε βά­θος χρό­νου. Η ύ­φε­ση που θα δη­μιουρ­γή­σουν τα μέ­τρα, ε­κτός α­πό πρω­τό­γνω­ρη κα­τά­στα­ση ε­ξα­θλίω­σης για με­γά­λα τμή­μα­τα της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νίας, θα δη­μιουρ­γή­σει α­πό­κλι­ση στό­χων. Η σκέ­ψη φαί­νε­ται να εί­ναι: αν κα­τα­νε­μη­θούν πιο ο­μα­λά οι στό­χοι προ­σαρ­μο­γής, τό­τε δεν θα χρεια­στεί τα νέα μέ­τρα που θα παρ­θούν να εί­ναι τό­σο «σκλη­ρά» το 2013 (μάλ­λον το κα­λο­καί­ρι). Η ε­πι­μή­κυν­ση δί­νει τη δυ­να­τό­τη­τα να σπά­σουν τα νέα μέ­τρα σε πε­ρισ­σό­τε­ρα πα­κέ­τα, ε­φό­σον κά­θε χρό­νο θα υ­πάρ­χουν πιο μι­κροί στό­χοι. Επι­μή­κυν­ση χω­ρίς κά­ποιας μορ­φής χρη­μα­το­δό­τη­ση δεν υ­πάρ­χει – αυ­τή θα πά­ρει εί­τε τη μορ­φή της ε­νί­σχυ­σης με διά­φο­ρα πα­κέ­τα εί­τε της α­να­θεώ­ρη­σης της δα­νεια­κής σύμ­βα­σης εί­τε της μείω­σης ε­πι­το­κίω­ν… Η ά­πο­ψη ό­τι το να μι­λά­με για χρη­μα­το­δο­τι­κά κε­νά λό­γω ε­πι­μή­κυν­σης δυ­σκο­λεύει τη δια­πραγ­μά­τευ­ση εί­ναι α­νε­δα­φι­κή. Μοιά­ζει με την ά­πο­ψη ό­τι για την ύ­φε­ση φταίει ό­τι μι­λά­με για ύ­φε­ση. Όλοι γνω­ρί­ζουν ό­τι το ελ­λη­νι­κό πρό­γραμ­μα εί­ναι ε­κτός στό­χων α­πό τον προ­η­γού­με­νο χρό­νο. Ότι για να ε­πι­στρέ­ψει στις α­γο­ρές και να μπο­ρεί να πλη­ρώ­νει το­κο­χρε­ο­λύ­σια η Ελλά­δα χω­ρίς πρό­σθε­τη χρη­μα­το­δό­τη­ση, α­παι­τού­νται ε­ξω­φρε­νι­κές υ­πο­θέ­σεις για με­γέ­θυν­ση, έ­σο­δα α­πό ι­διω­τι­κο­ποιή­σεις και πρω­το­γε­νή πλε­ο­νά­σμα­τα. Το κού­ρε­μα που σχε­διά­ζε­ται (συμ­με­το­χή της Ε­ΚΤ), α­πο­τε­λεί μορ­φή κά­λυ­ψης του χρη­μα­το­δο­τι­κού κε­νού ω­στό­σο εί­ναι α­να­πο­τε­λε­σμα­τι­κό και έ­χει νό­η­μα μό­νο ως τμη­μα­τι­κή ά­σκη­ση σε μία πιο ο­λο­κλη­ρω­μέ­νη λύ­ση, που θα α­φο­ρά και τα κρά­τη-μέ­λη που έ­χουν δα­νεί­σει το ελ­λη­νι­κό δη­μό­σιο. Άλλω­στε, το χρέ­ος δεν ή­ταν το πραγ­μα­τι­κό πρό­βλη­μα των μνη­μο­νίων. Φαί­νε­ται, εν τέ­λει, η ε­πι­μή­κυν­ση και ο συν­δυα­σμός των δια­φό­ρων τρό­πων κά­λυ­ψης του χρη­μα­το­δο­τι­κού κε­νού να α­πο­τε­λεί α­πλά ε­πι­χεί­ρη­ση ε­πι­μή­κυν­σης του πο­λι­τι­κού τους χρό­νου, ο­λο­κλη­ρώ­νο­ντας με νέ­ους γύ­ρους την δια­δι­κα­σία ε­σω­τε­ρι­κής υ­πο­τί­μη­σης.

Οι τε­λευ­ταίες ε­κτι­μή­σεις για την πο­ρεία της ύ­φε­σης στην ελ­λη­νι­κή οι­κο­νο­μία εί­ναι τρο­μα­κτι­κές. Για πα­ρά­δειγ­μα η City προ­βλέ­πει για το 2013 πτώ­ση 10,7%, έ­να­ντι 7,5% το 2012! Πού πά­με, και πού μπο­ρού­με να φθά­σου­με;

Χω­ρίς πρό­σθε­τη χρη­μα­το­δό­τη­ση, η ο­ποία να κα­τευ­θυν­θεί στην οι­κο­νο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα εί­ναι αυ­τό έ­να πο­λύ πι­θα­νό μέ­γε­θος. Εί­ναι, θα λέ­γα­με, βα­σι­κό σε­νά­ριο, το ο­ποίο ι­σο­δυ­να­μεί με κοι­νω­νι­κή και πο­λι­τι­κή έ­κρη­ξη. Η City δεί­χνει στη Σύ­νο­δο Κο­ρυ­φής ό­τι α­παι­τού­νται προ­γράμ­μα­τα χρη­μα­το­δό­τη­σης της οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας – ό­χι για να έρ­θει η α­νά­πτυ­ξη αλ­λά για να υ­πάρ­χει μία ύ­φε­ση μι­κρό­τε­ρη του 2012 και να μην ο­δη­γη­θού­με σε α­κραία φαι­νό­με­να α­πο­στα­θε­ρο­ποίη­σης.

Το αντίπαλο σχέδιο

Αυ­τές οι ε­ξε­λί­ξεις τρο­πο­ποιούν το συριζικό α­ντί­πα­λο σχέ­διο για έ­ξο­δο α­πό την κρί­ση; Πό­σο το ε­πη­ρεά­ζουν και προς ποια κα­τεύ­θυν­ση;

Οποιο­δή­πο­τε πρό­γραμ­μα α­πο­τε­λεί την ε­πι­κύ­ρω­ση και έκ­φρα­ση μιας κοι­νω­νι­κής συμ­μα­χίας. Το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο σή­με­ρα εί­ναι ό­τι τα νέα μέ­τρα ο­δη­γούν σε ε­πέ­κτα­ση των φαι­νο­μέ­νων α­πο­διάρ­θρω­σης της κοι­νω­νι­κής συ­νο­χής, σε φαι­νό­με­να α­κραίας φτώ­χιας και ε­ξα­θλίω­σης. Τα κι­νή­μα­τα αλ­λη­λεγ­γύης αλ­λά και οι κοι­νω­νι­κοί θε­σμοί οι ο­ποίοι θα εκ­προ­σω­πή­σουν, μα­ζι­κά, τις α­παι­τή­σεις του κό­σμου της ερ­γα­σίας, εί­ναι πο­λύ πί­σω α­πό τις α­νά­γκες που υ­πάρ­χουν και θα προ­κύ­ψουν. Η βα­θύ­τα­τη ύ­φε­ση, η κοι­νω­νι­κή α­πο­διάρ­θρω­ση που συ­νε­πά­γε­ται, δη­μιουρ­γεί δυ­σκο­λίες στη συλ­λο­γι­κή δρά­ση και την ορ­γά­νω­σή της τις ο­ποίες πρέ­πει να σκε­φτού­με. Συν­θη­μα­τι­κά, αυ­ξά­νει μεν η ορ­γή του κό­σμου αλ­λά συ­νά­μα και η α­πελ­πι­σία. Από αυ­τή την πλευ­ρά, α­πο­τε­λεί με­γά­λη υ­πο­χώ­ρη­ση για τη συ­γκρό­τη­ση των – α­να­γκαίων και μό­νο – προϋπο­θέ­σεων για μια α­ρι­στε­ρή έ­ξο­δο α­πό την κρί­ση το γε­γο­νός ό­τι δεν προ­χώ­ρη­σε γρή­γο­ρα η με­τε­ξέ­λι­ξη του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ, για να ε­ντά­ξει το νέο κό­σμο που τον προ­σέγ­γι­σε: έ­πρε­πε να έ­χει τε­λειώ­σει α­πό τον Ιού­λη. Από ε­κεί και με­τά μπο­ρού­με να πού­με και άλ­λα. Συ­νο­πτι­κά δύο. Πρώ­το, το πρό­γραμ­μα με­τάλ­λα­ξης τα ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μίας σε πιο ε­ξω­στρε­φή έ­χει ο­δη­γή­σει σε α­πα­ξίω­ση και κα­τα­στρο­φή πα­ρα­γω­γι­κών δυ­να­το­τή­των, δια­δι­κα­σία η ο­ποία με τα νέα μέ­τρα θα συ­νε­χι­στεί και αυ­τό δη­μιουρ­γεί πρό­σθε­τες δυ­σκο­λίες, ει­δι­κά με το ση­μείο εκ­κί­νη­σης. Δεύ­τε­ρο, οι δια­μορ­φού­με­νες ε­ξε­λί­ξεις στην Ευ­ρώ­πη, πα­ρό­λο που δεν κι­νού­νται προς την «κα­λή πλευ­ρά», δί­νουν πε­ρισ­σό­τε­ρο χώ­ρο και «αυ­ξά­νουν» την κοι­νω­νι­κή ε­γκυ­ρό­τη­τα ε­νός προ­γράμ­μα­τος της ρι­ζο­σπα­στι­κής α­ρι­στε­ράς για έ­ξο­δο α­πό την κρί­ση.

http://www.epohi.gr/portal/oikonomia/11016-sss-sssss-s-sss

Πολιτικά συμπεράσματα από την απόφαση της ΕΚΤ για την έναρξη του προγράμματος OMT

Πολιτικά συμπεράσματα από την απόφαση της ΕΚΤ

για την έναρξη του προγράμματος OMT

Συντομευμένη εκδοχή δημοσιεύθηκε στην ΑΥΓΗ, 2012.09.11

Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) για αγορές ομολόγων κρατών-μελών από τη δευτερογενή αγορά (δηλαδή από τις τράπεζες, τα αμοιβαία κεφάλαια και τα ασφαλιστικά ταμεία), χωρίς όριο, με στόχο τα επιτόκια δανεισμού να κινούνται σε «λογικά» επίπεδα, δεν αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία»¹. Η αναγκαιότητά της τέθηκε από το περσινό καλοκαίρι (2011) με αποκορύφωμα τον Αύγουστο, όταν αυξήθηκαν σημαντικά τα επιτόκια δανεισμού για την Ισπανία και την Ιταλία και πλέον ακόμη και συστημικοί οικονομολόγοι έθεσαν ως αναγκαιότητα ενός άλλου τύπου πολιτικής της ΕΚΤ².

Η απόφαση αφορά μεν την αγορά βραχυχρόνιων ομολόγων διάρκειας ενός έως τριών ετών –ωστόσο πρακτικά καλύπτονται όλα τα ομόλογα (για παράδειγμα, στα επόμενα 3 χρόνια λήγουν περίπου 500δις ομολόγων της Ιταλίας και 200 δις της Ισπανίας τα οποία θεωρητικά, στη βάση της απόφασης, μπορούν να αποπληρωθούν με εκδόσεις ομολόγων έως τριετούς διάρκειας)³. Τα κράτη-μέλη που θα τυγχάνουν της υποστήριξης θα πουλάνε ομόλογα στις τράπεζες και στα ασφαλιστικά ταμεία και αυτά θα μπορούν να τα πουλάνε στην ΕΚΤ όταν αυτή αποφασίζει να παρέμβει. Θα παρεμβαίνει όταν διαπιστώνει ότι αυξάνει σημαντικά η απόδοση, δηλαδή πέφτει η αξία τους, αγοράζοντας τα για να κρατήσει σε επιθυμητά όρια τις αποδόσεις τους, δηλαδή την αξία τους. Ωστόσο δεν υπάρχει μηχανικός κανόνας που να καθορίζει για ποιο ύψος επιτοκίου θα παρεμβαίνει – θα αποφασίζει εκάστοτε. Και τα δύο, παρέμβαση όχι στη βάση κανόνων και μικρή διάρκεια, όπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια έχουν τη σημασία τους.

Για να κρίνουμε την απόφαση χρειάζεται να εξετάσουμε ποιο πρόβλημα έρχεται να αντιμετωπίσει. Αυτό, δεν είναι η έξοδος από την «κρίση χρέους». Εύκολα προκύπτει ότι αποτυγχάνει να το επιλύσει. Ούτε φυσικά ο κ. Ντράγκι διαφωνεί με τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική μεταλλαγής της Ευρώπης: ίσα-ίσα σε συνεντεύξεις του το καλοκαίρι έχει υπερθεματίσει στην αναγκαιότητα κατάργησης του κοινωνικού κράτους και των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων του κόσμου της εργασίας.

Ποιο πρόβλημα έρχεται να αντιμετωπίσει; Από πέρυσι τον Αύγουστο, όταν φάνηκε το αυξημένο κόστος δανεισμού της Ισπανίας και της Ιταλίας, το πρόβλημα που τέθηκε ήταν: αν η Ισπανία και η Ιταλία προχωρήσουν στα «μέτρα λιτότητας» θα οδηγηθούν σε οικονομική ύφεση με συνέπεια να υπάρξει φυγή κεφαλαίων, μείωση της αξίας των ομολόγων και αύξηση των επιτοκίων με τελική κατάληξη την έξοδό τους από τις αγορές (σημειώνουμε ότι μπορεί να αρκεί η προεξόφληση αυτής της τάσης για να δημιουργηθεί η γνωστή πλέον αλυσίδα των γεγονότων). Αυτή η εξέλιξη, για να περιοριστούμε μόνο στο ύψος του χρέους (κρατικό και τραπεζικό), δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από την Ε.Ε. χωρίς τη «δύναμη πυρός» της ΕΚΤ ενώ συγχρόνως θέτει εν’ αμφιβόλω τη συνοχή της ευρωζώνης.

Επομένως οι όροι του προβλήματος είναι: από τη μία, καλοδεχούμενη η αναγκαία καθαρτήρια ύφεση για την εμβάθυνση του νεοφιλελευθερισμού αλλά, από την άλλη, χωρίς να συνοδευτεί από έξοδο από τις αγορές.

Η απόφαση της ΕΚΤ επιλύει το πρόβλημα για το σημαντικό χρονικό διάστημα που αφορά τη συγκυρία⁴, άλλωστε δεν ήταν στις «προθέσεις» της κάτι περισσότερο. Τα κράτη-μέλη που επιθυμούν να τύχουν της ευεργεσίας της ΕΚΤ πρέπει να δεσμευτούν σε «Μνημόνια» και να τα τηρούν. Ο «ηθικός κίνδυνος», οι κυβερνήσεις να μην τα εφαρμόσ(ζ)ουν, μειώνεται και λόγω της δέσμευσης της ΕΚΤ ότι οι παρεμβάσεις της θα συναρτώνται από την εφαρμογή των Μνημονίων, με την υψηλή εποπτεία του ΔΝΤ, και λόγω της μικρής διάρκειας των ομολόγων που αγοράζει–οι κυβερνήσεις θα βρεθούν σύντομα στην ανάγκη να τα αποπληρώσουν. Ωστόσο αυξάνεται ο εν λόγω κίνδυνος σε σχέση με το ελληνικό ή πορτογαλικό πρόγραμμα. Παρά το ότι θα είναι στη ευχέρειά της να λάβει ή όχι την απόφαση αγοράς ομολόγων δεν θα είναι εύκολη απόφαση η μη-αγορά. Καθώς θα συσσωρεύει ομόλογα, στο επόμενο διάστημα, στο χαρτοφυλάκιό της μία απόφαση τέτοια αφενός ακυρώνει την αξιοπιστία του προγράμματος αφετέρου μειώνει την αξία μέρους του χαρτοφυλακίου της και θέτει ζητήματα ανακεφαλαιοποίησής της. Με άλλα λόγια, επιτρέπει περισσότερους βαθμούς ελευθερίας στις πιθανές διεκδικήσεις των κινημάτων και επωμίζεται –καθιστώντας τους κοινούς ευρωπαϊκούς– τους πολιτικούς κινδύνους (πιθανούς και μελλοντικούς, ενώ η υπόθεση της Ιταλίας και της Ισπανίας είναι άμεση).

Η ανακοίνωσή της μπορεί να μεταφραστεί: «έχετε χρόνο, να προχωρήσετε άμεσα, χωρίς καθυστέρηση, στις μεταρρυθμίσεις χωρίς να φοβάστε τίποτα άλλο πέραν του πολιτικού κινδύνου. Τώρα είναι ξανά μία ώρα εμβάθυνσης της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής, πιο ορθά σχεδιασμένης».

Εν κατακλείδι, η απόφαση σηματοδοτεί επίσης τα εξής:

1) Την απομάκρυνση του κινδύνου διάλυσης της ευρωζώνης λόγω εξόδου από τις αγορές οικονομιών μεγέθους Ιταλίας ή Γαλλίας⁵ Ο μόνος κίνδυνος διάλυσης της Ευρωζώνης είναι οι «εθνικές αναδιπλώσεις» που προκαλούνται, σε βάθος χρόνου (του πυκνού χρόνου που ζούμε), ως σύστοιχα αποτελέσματα αυτής της ίδιας της νεοφιλελεύθερης διαδικασίας εμβάθυνσης της ενοποίησης της ευρωζώνης και μεταλλαγής του ευρωπαϊκού «κοινωνικού μοντέλου».

2) Αναδεικνύει τη γραμμή του ΔΝΤ ως κυρίαρχη: νεοφιλελεύθερη «αποδόμηση» του «ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου», με πιο ομαλούς ρυθμούς και αποφυγή της ανατροφοδότησης της ύφεσης λόγω της απομόχλευσης που προκαλεί η μαζική φυγή κεφαλαίων. Ο πολιτικός κίνδυνος καθίσταται κύριος⁶.

3) Ενισχύεται ο νέος ρόλος που έχει επιφορτιστεί το ΔΝΤ: αυτού του επόπτη μακροοικονομικών πολιτικών και προγραμμάτων προσαρμογής (χωρίς να εμπλέκεται σε πρόγραμμα χρηματοδότησης).

Συμπερασματικά, η απόφαση της ΕΚΤ ήταν αναμενόμενη, κινούμενη στο πλαίσιο της γραμμής που προκρίνει το ΔΝΤ για τη νεοφιλελεύθερη μεταρρύθμιση της Ευρώπης. Σε σχέση με τα προβλήματα που καλείται να λύσει είναι μία αναγκαία και ισορροπημένη απόφαση που ενδυναμώνει τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική και μεταθέτει τα προβλήματα που αυτή συσσωρεύει στον χρόνο, ενώ τα γενικεύει στη μορφή και τον τρόπο επίλυσής τους. Ο χρόνος που δίνει είναι περιορισμένος, με ορατό τέρμα, αλλά σημαντικός για την έκβαση του πειράματος «κοινωνική μηχανική στην Ευρώπη».

Σπύρος Λαπατσιώρας

1 Το πρόγραμμα το οποίο θεσμοθέτησε η ΕΚΤ και στο οποίο εντάσσονται οι αγορές ομολόγων ονομάζεται «Άμεσες Νομισματικές Συναλλαγές» (Outright Monetary Transactions). Αναλυτικά η ανακοίνωση της ΕΚΤ και τα τεχνικά χαρακτηριστικά του προγράμματος βρίσκονται στη διεύθυνση http://www.ecb.int/press/pr/date/2012/html/pr120906_1.en.html

2 Ενδεικτικά Wyplosz C στις 8/8/2011. Στη διεύθυνση http://voxeu.org/article/eurozone-leaders-still-don-t-get-it.

3 Αναλυτικά στοιχεία για το Ιταλικό και Ισπανικό δημόσιο χρέος μπορεί κανείς να βρεί – δεν αποτελούν τα αναλυτικά στοιχεία «κρατικό απόρρητο» όπως στην Ελλάδα – στις διευθύνσεις http://www.tesoro.es/en/home/estadistica.asp και http://www.dt.tesoro.it/en/debito_pubblico/dati_statistici/.

4 Εδώ εννοούμε το γνωστό πλέον χαρακτηριστικό της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαχείριση της κρίσης του 2008. Λαμβάνονται αποφάσεις όταν τα πράγματα φτάνουν σε οριακό σημείο ενώ αυτές οι αποφάσεις έχουν ορίζοντα λήξης της αποτελεσματικότητάς τους ορατό σε όλους. Το θέμα δεν μπορεί να αναπτυχθεί εδώ, θυμίζουμε μόνο ότι εκτός από τις διαμάχες μεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών μελών υπάρχει και η διαμάχη για το ποιος θα αναλάβει τα βάρη των αποφάσεων μεταξύ κυβερνήσεων και ΕΚΤ. Πρέπει να λάβουμε υπόψη στην εκτίμηση της συγκυρίας τις διαμάχες και τα σχέδια που διαμορφώνονται για τη μορφή ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης και τις διαφορετικές γραμμές που έχουν κατατεθεί για τη διαχείριση της κρίσης: συμβολικά οι αποκλίνουσες γραμμές ΔΝΤ και Γερμανίας.

5 Η συζήτηση περί «διάλυσης της ευρωζώνης» είναι σύνθετη, σε μεγάλο βαθμό έχει χαρακτηριστικά μετάθεσης των πραγματικών διακυβευμάτων και δεν μπορούμε εδώ να μπούμε σε αυτήν. Η απόφαση της ΕΚΤ σηματοδοτεί τις δυνατότητες αναβολής που υπάρχουν του «αναπόφευκτου τέλους» της ευρωζώνης. Ένα «τέλος» που έχει ανακοινωθεί τα τελευταία χρόνια πλειστάκις. Δι’ αυτής της σηματοδότησης παραπέμπει, έμμεσα, στους κοινωνικούς και πολιτικούς συσχετισμούς και δεσμεύσεις που υπόκεινται αυτού του υβριδικού μορφώματος (ούτε ομοσπονδιακό κράτος αλλά ούτε απλό σύνολο κρατών) που καλείται Ευρωζώνη.

6 Στη διαμάχη στο εσωτερικό των μηχανισμών λήψης αποφάσεων το ΔΝΤ με σειρά εκθέσεων και «διαρροών» έχει σηματοδοτήσει την αναγκαιότητα για ένα άλλο «μίγμα» πολιτικής σε σχέση με το ως τώρα ακολουθούμενο.